تاریخچه فرش‌های حرم 
می‌گویند از همان هزارو۲۰۰ سال پیش، صندوقی که بالای مرقد مقدس حضرت رضا(ع) بوده دور پر از فرش‌، قالی‌ و قالیچه‌هایی بوده که مردم برای مفروش کردن حریم می‌آوردند. فرش‌هایی که روی همان‌ها می‌نشستند و امامشان را زیارت می‌کردند. قدیمی‌ترین فرش‌های حرم مطهر که حالا در موزه نگهداری می‌شوند را در دوره صفویه وقف حرم کرده‌اند. نخستین سندی هم که استفاده از فرش در حرم را روایت کرده مربوط به سال ۱۰۲۱قمری و در دوره صفویه است که همه چیز حساب و کتاب پیدا کرده است. ابن‌بطوطه در سال ۷۳۳ قمری در کتابش از دیدار خراسان می‌نویسد و درباره فرش‌هایی می‌گوید که بقعه مبارک را مفروش کرده‌اند، ولی وقفی و اهدایی بودن یا خریداری شدنش معلوم نیست. پیش از دوره صفویه سند و مدرکی در حرم به ثبت نرسیده و چون شاهان صفوی توجهی به مذهب مردمان سرزمینشان نشان دادند و شیعه رسمیت یافته، در این دوره اسناد وقف‌ها ونذورات و طومارها ثبت و ضبط شده‌اند. بر اساس اسناد ثبت شده در حرم مطهر از دوره صفویه تا اواخر قاجار فرش‌ها به دو روش وقف می‌شدند. یک روش مستقیم و دوم وقف رقبه‌ای که درآمد آن برای تأمین فرش‌های حرم صرف می‌شده است.

 وقف مستقیم فرش
 در این روش، فرش‌های وقفی به‌صورت مستقیم توسط واقفان و یا نماینده آن‌ها تهیه و وقف می‌شدند. این وقف‌ها معمولاً کتیبه وقف هم داشتند. قدیمی‌ترین سندی که به وقف مستقیم فرش بر حرم مطهر امام رضا(ع) اشاره می‌کند، سندی با موضوع «روزنامچه نذورات متفرقه تحویلی به آستان قدس» در سال ۱۱۱۳ق است. مطابق اطلاعات ارائه شده در این سند، نمد کرک الوانی توسط زائری قاینی به حرم مطهر وقف و در صفه خدام گسترده شده است. احتمالاً قالی افشان شاه عباسی گلابتون‌دار که متعلق به اواسط قرن ۱۰ق است، توسط شاه عباس اول برای حرم مطهر وقف شده باشد. این قالی جزو قالی‌های نفیس موزه فرش آستان است و اگر سند وقفی بودنش پیدا شود، وقف مستقیم فرش برای حرم ۵۰۰ سال به عقب می‌رود و به اواسط قرن ۱۰ق می‌رسد.
بین اسناد دوره صفویه از سال ۱۰۲۷ تا ۱۱۳۵ق، تنها پنج مورد وقف مستقیم فرش (در فاصله سال‌های ۱۱۱۳ تا ۱۱۱۵ق) شناسایی شده؛ اما از دوره افشاریه به بعد شاهد افزایش تعداد فرش‌های وقفی هستیم، به‌طوری که در اسناد این دوره بیش از ۴۰مورد وقف مستقیم انواع فرش (از سال ۱۱۵۳ تا ۱۱۷۸ق) برای حرم مطهر ثبت شده است. این تعداد در دوره قاجار بیش از پیش افزایش می‌یابد. 

 وقف غیرمستقیم فرش
در این روش، فرش‌های وقفی از محل درآمدهای حاصل از موقوفات و بر اساس چیزی که در وقف‌نامه توسط متولی موقوفه نوشته شده، تهیه می‌شود. در میان مجموعه وقف‌نامه‌های آستان قدس رضوی هفت وقف‌نامه شناسایی شد که بخشی از مصارف آن‌ها تأمین فرش حرم امام رضا(ع) بوده است. از مجموع این هفت وقف‌نامه، پنج مورد به دوره صفویه، یک مورد به دوره افشاریه و یک مورد به اوایل دوره قاجار مربوط است.

خبرنگار: گلناز حکمت